Van bevlogen en gemotiveerd aan het werk zijn tot wat ongemakken en het voelen van stress tot aan burn-out. Het kan worden gevoeld als een glijdende schaal, maar wel eentje die van langzaam opgebouwd naar ineens stilstaan kan overgaan.
Welke stadia kun je hierin onderscheiden?
Functionele stress
Dit gaat om stress die opgeroepen wordt en functioneel is, bijvoorbeeld een gezonde spanning voor het geven van een presentatie, maar ook het even omlopen omdat je buikgevoel je ingeeft dat je beter niet door een groezelig straatje kunt wandelen.
Disfunctionele stress
Stress is disfunctioneel wanneer het lichaam als het ware een ‘vals signaal’ van gevaar afgeeft, bijvoorbeeld omdat het algehele stressniveau al hoog is of omdat iemand vastzit in overmatig piekeren. Ook is het disfunctioneel als het lichaam in staat van stress blijft wanneer de aanleiding zelf er niet meer is. In feite kun je het dan zien als verspilde energie. Het is een signaal dat er iets niet in orde is in iemands systeem wat nuttig kan zijn om te onderzoeken.
Spanningsklachten zijn bijvoorbeeld: lichamelijke en geestelijke vermoeidheid, gespannen, prikkelbaar, concentratieverlies, vergeetachtigheid, emotioneel labiel, slaapproblemen en het sociaal, maatschappelijk en professioneel functioneren gaat minder goed.
Overspannenheid
Bij overspannenheid zijn er vaak een aantal duidelijke externe factoren die tot het overspannen worden hebben geleid. Wanneer iemand dan even een break neemt, dan kan het systeem vaak sneller weer tot rust komen. De hersteltijd is derhalve ook minder lang. Een oud student gaf ooit een mooie samenvatting over het verschil tussen overspannenheid en burn-out. ‘Dus als ik het goed begrijp is bij overspannenheid het elastiekje nog heel en bij een burn-out heb je het elastiek zelf ook te vervangen, zoals bij badkleding het elastiek zelf vergaan kan zijn’.
Het verschil met stress is dat:
- het langer dan drie maanden duurt;
- er spanningsklachten optreden;
- het functioneren aangetast raakt
Burn-out
Bij een burn-out is er vaak een langere periode al iets aan de hand. Dit bouwt zich gedurende langer tijd op. Hierbij loopt het overlevingsmechanisme letterlijk op alle fronten vast en functioneert het stress-systeem niet meer zoals het is bedoeld.
Burn-out treedt pas op na langdurige, vaak jarenlange roofbouw op het lichaam. Een burn-out ontstaat als mensen ondanks de stress en de spanningsklachten stug blijven doorgaan
Het verschil met overspanning is dat er bij burn-out sprake is van:
- Uitputting, zowel fysiek als mentaal.
- Cognitieve ontregeling, zoals geheugenproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen.
- Emotionele ontregeling: oncontroleerbare, heftige emotionele reacties.
- Depressieve stemming: zich somber en terneergeslagen voelen, niet zijnde een depressie.
- Mentale distantie: sterke weerstand tegen het werk.
- Psychische spanningsklachten, bijvoorbeeld slaapproblemen, piekeren of paniekaanvallen
- Psychische spanningsklachten, bijvoorbeeld slaapproblemen, piekeren of paniekaanvallen.Psychosomatische spanningsklachten (lichamelijke klachten die een psychische oorzaak hebben en geen lichamelijke. Dat betekent dat artsen geen lichamelijke verklaring voor de klachten vinden).
Depressie
Ik noem dit weleens als een ‘doorgeslagen’ burn-out. Een groot verschil tussen een burn-out en een depressie is dat mensen met een burn-out nog in staat zijn om te voelen, al zijn deze gevoelens van pijn, angst, machteloosheid, wanhoop, frustratie en verhoogde prikkelbaarheid veelal niet prettig. Bij een depressie voelt iemand doorgaans nog heel weinig, het is veel ‘grijzer’.
(bron: drs. Hilde A.J. Bolt in Waar gaat het nou écht over, Dynamisch coachen bij Stress & Burn-out en Annita Rogier Handboek Coachen bij Stress en Burn-out)